Conmemórase en 2023 o centenario do pasamento de Manuel Murguía e o cento noventa aniversario do seu nacemento.
Son varios os espazos da cidade de Santiago que nos lembran a presenza desta sobranceira figura galega. Malia non nacer en Santiago, os seus primeiros anos están vencellados a esta cidade, onde o Murguía adolescente foi testemuña do levantamento de 1846 e da represión que o seguiu.
Do mesmo xeito, a familia creada por Rosalía de Castro e Manuel Murguía viviu en varias rúas da cidade histórica, tales como a rúa da Conga e do Vilar, a praza do Mercado Vello ou as rúas da Senra ou de Altamira. Todas fálannos dos traballos dun home que dedicou a Galiza a súa vida, cos seus éxitos e os seus fracasos.
É e que a súa vida e a súa obra abranguen multitude de aspectos. A vida de Murguía estivo moi lonxe dos estudos de Farmacia, nos que teimaba o seu pai. Por iso, en Madrid, máis que aprendiz de boticario foi aprendiz de escritor e xornalista, colaborando nos principais xornais progresistas e publicando as súas primeiras novelas e poesías.
Porén, sería a súa Historia de Galicia, publicada en cinco tomos, a que lle deu sona a Murguía. Un proxecto historiográfico que transcende o puramente científico para ser alicerce do seu pensamento político: o rexionalismo galego que procuraba afirmar a identidade galega e o seu dereito ao autogoberno. Presidiu a Asociación Rexionalista Galega, con sede en Compostela, onde tamén se editaba La Patria Gallega.
Eterno colaborador da prensa, o seu traballo como funcionario aliviou unha economía familiar sempre en estado precario. Aínda que non foi un empregado público modelo, sancionado en varias ocasións, como cando estivo destinado na biblioteca da Universidade de Santiago.
Para os seus traballos viñeron axudas de América, pois os emigrantes galegos non esquecían o pais e axudaban os que, coma Murguía, estaban empeñados na súa restauración.
As rúas de Compostela son, xa que logo, testemuñas dos traballos e dos días dun Murguía, que dedicou a súa vida á defensa e ao progreso de Galiza.

(O Valadouro, 1974). Licenciado en Xeografía e Historia pola Universidade de Santiago de Compostela (1992-1997). Grado de licenciado coa tese de licenciatura Os comezos da Administración liberal na provincia de Lugo (2000). Diploma de Estudos Avanzados no programa de doutoramento “Estudos Contemporáneos” da Universidade de Santiago de Compostela (1998-1999).
É autor dos libros Política, eleccións e fidalgos. O réxime do Estatuto Real na provincia de Lugo, 1834-1836 (Ediciós do Castro, 2004), O Estatuto galego durante a II República (Ediciós do Castro, 2007) e Os irmáns de América. As pegadas da emigración do Valadouro na Habana (Laiovento, 2021).
A respecto da influencia de Manuel Murguía na historiografía galega cómpre destacar os artigos: “Cando o pasado é futuro: Historia e construción nacional na Galiza do século XIX”, en Madrygal, Revista de Estudios Gallegos, volume 12, 2009, p. 131-136. “Manuel Murguía e as utilidades políticas da historia”, en Grial, nº 229, xaneiro-marzo de 2021, p. 65-69.
Membro do consello editorial de Murguía, Revista Galega de Historia.
Membro do consello de dirección de Edicións Laiovento.
Traballa no Consello da Cultura Galega.
Para máis información sobre as publicacións de Prudencio Viveiro Mogo:
http://publicacionsprudencioviveiromogo.blogspot.com/

Son os seus autores o cuntense Héitor Picallo, autor de numerosas obras de diversa temática, e o estradés Damián Porto Rico, doutor en historia moderna e técnico documentalista no Arquivo Histórico Diocesano de Santiago. Contarase coa presenza do historiador Marcos Borrageros, membro da Asociación Cultural Vagalumes (da Estrada), colectivo que edita este ensaio, e por representantes do colectivo organizador.
Segundo os autores, esta obra leva rematada unha ducia de anos, mais ningunha administración se animou a publicala, e iso que versa sobre a historia de dous personaxes ilustres da historia da Galiza: o deán Gabriel Rodríguez de Casal de Raros e a súa parella María “Criada”. Aquel, estradés de nacenza, posibelmente da freguesía de San Miguel de Moreira (da que tamén é natural Damián Porto), foi un destacado clérigo que veu ao mundo a finais do século XV e que, logo de tomar hábitos eclesiásticos, asenta durante un tempo na corte de Roma, sendo criado de varios papas, entre eles de Giovanni di Lorenzo de Medici, coñecido comunmente como León X. Deste pontífice chegaría a ser, incluso, un dos seus palafreneiros ou cabalarizos. No momento en que fica na “Cidade dos Sete Outeiros”, coinciden nela os vértices do “triángulo máxico” da máis grande xenialidade universal: Leonardo da Vinci, Raffaelo Sanzio e Michelangelo Buonarroti.
A obra que se presenta non é un ensaio ao uso, pois realmente podería servir para elaborar unha novela fantástica ou un guión de cine. O citado Gabriel Rodríguez, logo de ocupar determinados beneficios curados (crego de San Mamede de Piñeiro, San Fins das Estacas e Santa María dos Baños de Cuntis), tamén consegue diversas responsabilidades tanto en Roma como na Galiza: cóengo das colexiatas de Baiona e Muros, igualmente do Cabido Diocesano de Santiago, Arcediago da Raíña (na diocese Compostelá) e Deán do Capítulo Catedralicio Lugués... Tanto é así que, alén de ser nomeado Protonotario Apostólico, estará entre os 6 eclesiásticos máis relevantes da Galiza dos anos trinta do século XVI.
Porén, se a súa vida do deán Gabriel Rodríguez resulta sobradamente interesante tanto ou máis se observa a da súa parella, a lalinesa María “Criada”. Con este alcume que lle asignaron ensombrecíase a persoa de María Rodríguez de Monteagudo e Ulloa, unha muller que canda a morte do clérigo se dixo viúva e se dedicou durante uns anos ao comercio de cereais e viño ourensán, así como a prestar sumas importantes de diñeiro a distintos particulares. A súa vida, oculta entre nos palacios episcopais (e nas rúas de Compostela e Lugo), foi vinte cinco anos máis longa ca da súa “parella”. Ignórase o lugar no que repousan os restos mortais de Gabriel Rodríguez de Casal de Raros, que vivira coa súa muller nunha vivenda da Rúa Nova de Compostela, concretamente no mesmo lugar no que tempo máis tarde se instalaría o “Antigo Colexio dos Irlandeses”.
Porén, María Criada resolveu dar repouso aos seus restos mortais na mesma catedral de Santiago, como así consta nalgúns documentos que os autores puideron recuperar. Amais diso, dun dos fillos desta “parella”, o cóengo Aníbal Rodríguez, tamén se conserva a súa sepultura na xirola da basílica compostelá. Amais deste persoeiro, tamén ilustre, Gabriel e María terían cando menos media ducia de fillos máis, proxenie que curiosamente sería recoñecida como froito das relacións afectivas daqueloutros.
O extenso ensaio que edita Vagalumes e presenta a Agrupación O Galo, está prologado polo debuxante e escritor Grato E. Amor Moreno e deseñado por Martiño Picallo. Mais na obra tamén se ofrecen moitas historias paralelas, como a do cóengo compostelán Vasco de Ulloa, que polos anos trinta do século XVI era un dos escriptores do Arquivo Vaticano. Na Libraría Couceiro temos unha cita ineludíbel que ha conectar as terras galegas coa historia universal de Roma.

​(Moreira – A Estrada, 1972) é licenciado en Xeografía e Historia pola USC. Especialízase en arquivística e biblioteconomía, motivo polo cal pasa a traballar na Fundación Camilo José Cela, logo no Arquivo Catedralicio de Tui e, na actualidade, no Arquivo Histórico Diocesano de Santiago. Alén da súa participación en Naturgalicia (colectivo que difunde o patrimonio medioambiental, histórico-artístico e cultural galegos dende a fotografía), ten publicados múltiples ensaios e artigos en revistas como Compostellanum, Quercus, A Estrada: Miscelánea Histórica e cultural, Tudae... E coautor de varias obras, entre outras: Actas do II Congreso Internacional “Historia a debate”, 3 tt. (2000); Inventario de fondos parroquiais da provincia da Coruña depositados no Arquivo Histórico Diocesano de Santiago, 3 tt. (2011, 2013 e 2014) e Catálogo de impresos del Archivo Histórico Diocesano de Santiago, 2 tt. (2017 e 2018). Mergulla a súa curiosidade en temas como as pesqueiras do río Ulla (A Estrada); a Batalla de Rande; os fondos documentais de pazos galegos, como o da Casa do Preguecido (A Estrada); nas capelanías, ermidas e obras pías da Estrada; en recursos faunísticos das terras dese municipio; arquitecturas industriais e personalidades como Juan Vermúdez de Castro, un ribeirense (A Estrada) na corte dos Austrias... 

(Vila do Baño – Cuntis, 1974) é enxeñeiro técnico naval pola UDC, especializado en estruturas mariñas. Compaxina o seu traballo coa ilustración de libros e a investigación de temas diversos (cultura galega, memoria histórica e personalidades do país, entre outros). Súas son as seguintes obras: Xohán Xesús González: un precursor do soberanismo galego (2008); Coa lingua na terra (2013), Cuntis na época romana (2016); No medievo, castañas e castiñeiros como recursos económicos (2018); As letras galegas en caricatura (2020) e O escudo do Reino da Galiza: unha ollada internacional – edición non venal a cargo de Nós Diario (2020). A isto súmanselle varias obras infantís e unha ducia de títulos de coautoría. Investigacións súas ven a luz en Compostellanum, Conimbriga, Murguía, El Museo de Pontevedra, Raigame, Románico: revista de arte de amigos del románico, Tapa, Terra e Tempo... Conta cos premios de xornalismo Máximo Sar (2005) e Reimóndez  Portela (2012). No eido das artes plásticas, expuxo de xeito individual ou colectivo en San Martiño Pinario, no Museo de Pontevedra, no Museo do Mar (Vigo), Mupega (Compostela), Museo Manuel Torres (Marín), Museo Valle- Inclán (A Pobra do Caramiñal) e Museo de Artes do Gravado (Ribeira). Estas dúas últimas institucións contan con obra gráfica súa.

​A Catedral de Santiago de Compostela iniciada no derradeiro cuarto do século XI conserva da súa primeira etapa construtiva, boa parte da decoración escultórica orixinal nos capiteis, tanto do interior como do exterior. Son estas imaxes que contan, que transmiten un contido, unhas veces ligado á memoria, como os chamados capiteis fundacionais e noutras -a maioría- de carácter moral. Nestas figuras románicas da catedral o tópico de “unha imaxe vale máis que mil palabras” se fai máis oportuno que nunca. De feito, no conxunto de capiteis do interior do deambulatorio, un espazo inicialmente destinado á comunidade monacal de Antealtares, proxectouse un complexo programa iconográfico en que se presenta un verdadeiro speculum principis, que ten a figura do rei Afonso VI como centro. Tamén un speculum monachorum con todo un repertorio de imaxes exemplares sobre os vicios e as virtudes, cos monxes de Antealtares como principais destinatarios. Nestes exemplos de vida cristiá plasmados en relevos nos capiteis o bestiario medieval ten un especial protagonismo seguindo a tendencia das artes figurativas románicas desde o século XI.

​É doutor cum laude en Historia da Arte pola Universidade de Santiago de Compostela. Actualmente é profesor da área de Historia da Arte do departamento de Historia, Arte e Xeografía da Universidade de Vigo. As súas liñas de investigación xiran por volta do tema da escultura románica das vías de peregrinación, con múltiples publicacións centradas na iconografía románica en xeral e na Catedral de Santiago de Compostela, en particular.
Por outro lado, a súa actividade centrouse tamén na xestión cultural sobre todo no campo das exposicións temporais. Nos últimos años traballou, ademais como asesor histórico de obras de restauración en diferentes monumentos do patrimonio galego como a Catedral de Santiago, os colexios de Fonseca e San Xerome, o claustro da Catedral de Lugo, o Parque do Pasatempo de Betanzos, a igrexa do mosteiro de San Salvador de Vilanova de Lourenzá e, actualmente, no convento de Santa Clara de Pontevedra, dentro do proxecto de estudos previos á restauración e rehabilitación completa do conxunto.
Publicacións destacadas:
Los inicios de la Catedral Románica de Santiago: El ambicioso programa iconográfico de Diego Peláez, Colección Científica, Xunta de Galicia, Consellería de Cultura Comunicación Social e Turismo, Xerencia de Promoción do Camiño de Santiago, Santiago de Compostela, 2004. ISBN: 84-453-3913-3.
El bestiario de la catedral de Santiago de Compostela. Espacio, función y audiencia, Biblioteca Científica del Consorcio de Santiago, Consorcio de Santiago, Andavira, Santiago de Compostela, 2021, ISBN: 978-84-124650-4-4. Andavira, ISBN: 978-84-16753-65-9 (Consorcio de Santiago).
“La arquitectura del agua en la ciudad de Compostela en tiempos del arzobispo Diego Gelmírez (1100-1140) y su fortuna en Galicia”, en Perspectivas del agua: Sistemas de captación a lo largo del tiempo. De la Prehistoria al Medievo, Dyckinson, Madrid, 2019, 145-166, ISBN: 978-84-1324-400-6.
“Mujer, sirena, alegoría. Las metamorfosis de lo femenino en el imaginario románico de la Catedral de Santiago de Compostela”, Féminas: el protagonismo de la mujer en los siglos del románico, Fundación Santa María la Real del Patrimonio Histórico, Aguilar de Campoo, 2020, 154-187. ISBN: 978-84-17158-25-5.
“Glosando el Pórtico de la Gloria. El bestiario soteriológico del Maestro Mateo”, Carla Varela Fernandes y Manuel Antonio Castiñeiras González (cords.), Images and Liturgy in The Middles Ages Creation, Circulation and Function of Images between West and East in the Middle Ages (5th-15th centuries), Sistema Solar Crl, Ramada (Portugal), 2021, 421-459. ISBN: 978-989-8833-71-6.
“Alejandro, Alfonso VI y Diego Peláez: una nueva lectura para el programa iconográfico de la capilla del Salvador de la Catedral de Santiago”, en Compostellanum, vol. 45, nº 3-4 (2000), Archidiócesis de Santiago de Compostela, Santiago de Compostela, 617-648. ISSN: 0573-2018.
“De la Tierra Madre a la Lujuria: a propósito de un capitel de la girola de la Catedral de Santiago”, en Semata, 14 (2002), Universidade de Santiago de Compostela, Servizo de Publicacións e Intercambio Científico, Santiago de Compostela, 335-347. ISSN: 1137-9669.
“Sus cabelleras brillaban como plumas de pavo real: Los guerreros de Alejandro y las sirenas en un capitel de la Catedral de Santiago de Compostela”, Troianalexandrina, Anuario sobre literatura medieval de materia clásica, vol. 5 (2005), Brepols Publishers, 39-61. ISBN: 2-503-51795-1. DOI: https://doi.org/10.1484/J.TROIA.2.301955.
“Imágenes para el príncipe, imágenes para el monje: función y Decoración de la cabecera de la Catedral de Santiago de Compostela”, Codex Aquilarensis vol. 27 (2011), Fundación Santa María la Real del Patrimonio Histórico, Aguilar de Campoo, 39-54. ISSN: 0214-896X.
“Una posible representación del apóstol Santiago en un capitel de la catedral de Santiago de Compostela a la luz de los sermones del Liber Sancti Iacobi”, Ad Limina, vol. 7 (2016), Xunta de Galicia, SA de Xestión do Plan Xacobeo, Santiago de Compostela, 17-42. ISSN: 2171-620X.
“Vagina dentata: la mujer con una cabeza de león y su contexto en la catedral románica de Santiago de Compostela”, Svmma, vol. 17 (primavera 2021), 20-44. ISSN: 2014-7023.