“Cando pasou o que pasou” refírese aos anos negros despois de 1936: unha época de represión brutal que afectou a persoas con nomes e apelidos. Persoas que tiñan familia, ideais, vida...e que cometeran un delito imperdoable: Ser demócratas ou, cando menos crer que un mundo mellor para si e para os seus era posible.
O 28 de xaneiro de 1938, José Varela e Felisardo Brandariz saltaron pola xanela do leñeiro do Castelo de San Antón onde estaban presos. A Felisardo abatérono alí mesmo, pero Pepe escapou e nadou na badía de A Coruña até chegar a terra firme. E chegou, pero só tardaron dous meses en darlle caza e en axustizalo como se fora un can rabioso.
O delito? Como sempre: Auxilio á rebelión.
A condena? Como case sempre: Pena de morte.
Esta historia, da que aínda queda lembranza no imaxinario colectivo da zona de Miño, é a orixe desta novela na que se trata de reflectir como este feito afectou á familia do Lobo de Perbes, aos veciños, ao entorno próximo, pero que podería ser semellante á de cada un dos outros 1.466 mortos en virtude de sentencia entre os anos 1936 e 1939 ou dos 3.233 mortos por “paseo" nese mesmo período, ou dos 28.234 perseguidos...
É unha máis das historias dos labregos, das leiteiras, dos mariñeiros, das mandadeiras, dos traballadores da industria ou da conserva... É a historia dos perdedores, das vítimas a quen nunca lles restituíron a honra e nin sequera lles pediron perdón.
A partir do 29 de marzo de 1938 as bombas incendiarias que reventaron a casa do tío Campos con Manuel Tenreiro, Xosé María Blanco Barros"Violin”, Francisco Rodriguez Maroño “Xorcar” e o propio José Varela Bouza “O Lobo” dentro, reventaron tamén a toda a familia que tivo que reinventar a vida; xa na cadea de Saturrarán, xa no exilio, xa na miseria... xa negando a historia pasada para buscar novo acomodo.
O matrimonio cun membro da pequena burguesía vilega (Os “cataláns” do Porto do Son), militar do exército golpista, foi a opción elixida por unha das irmás do Lobo, unha forma tan lexítima como calquera outra, pero con custos sociais e persoais para ambas as dúas partes...
"CANDO PASOU O QUE PASOU": UNHA HOMENAXE A TODAS AS VÍTIMAS!!